نویسنده: محمود اصغری*



 

چکیده

بی تردید امروز هیچ تجربه ای شیرین تر و جذاب تر از خیزش و رویش و بازگشت دوباره ی مسلمانان به اسلام در کشورهای خاورمیانه نیست.
از این رو، تلاش برای وحدت امت اسلامی و همبستگی بین آنها و گسترش توانمندی های آنها برای تقویت و تداوم این خیزش و نجات و رهایی کشورهای اسلامی از دست مزدوران استکبار، نه تنها از برترین آرمان های دینی و عمل به فرامین الهی است، بلکه از ضرورت های زمانه نیز به شمار می آید؛ که عقل پیوند وثیقی را میان آن و کرامت و عظمت امت اسلامی می بیند.
این نوشتار در پی آن است که تا با بهره گیری از عنصر تقیه، که می تواند راهبرد عملی وحدت امت اسلامی را، به ویژه در کشورهایی که بیداری اسلامی توانسته است زمینه ی بازگشت دوباره ی آنها را در جهت حاکمیت اسلام فراهم سازد، بر مبنای رهنمودهای مقام معظم رهبری پاسخ گو باشد.
نویسنده بر این باور است که آن چه نمی توان در آن تردید روا داشت این است که دینی که خود مبلغ و مشوق خیر و نیکی، اتحاد و اتفاقاً، صلح و صفا، بردباری و گذشت نسبت به پیروان سایر ادیان الهی می باشد، نمی تواند باری پیروان خود بپذیرد که دچار تفرقه، بدبینی و سوء تفاهم، درگیری و نزاع، تحقیر و تعضعیف یکدیگر باشند؛ آن هم در چنین شرایط حساس و سرنوشت سازی که امت اسلامی در طول تاریخ حیات خود چنین حرکت عظیم و یکپارچه ای را برای ایجاد نظام اسلامی کم تر تجربه کرده است.
واژگان کلیدی: تقیه،راهبرد، وحدت، امت اسلامی، کشورهای اسلامی، خاورمیانه.

مقدمه و طرح مسأله

خیزش جهان اسلام
بیداری و بازگشت دوباره ی مسلمین در کشورهای اسلامی خاورمیانه و تلاش آنان برای ایجاد نظام اسلامی در این سرزمین ها، از مهم ترین ایده ها و آرمان هایی است که هر مسلمان آزاده ای بر مبنای تعالیم اسلام، دغدغه ای آن را داشته و دارد. در راستای اهمیت این مسأله است که به تعبیر مقام معظم رهبری «بایستی این بیداری را به سمت صحیحی هدایت کرد... باید این بیداری به سمت حاکمیت اسلام منتهی بشود» (دفتر مقام معظم رهبری، 1378، ج 9، 251).
از منظر ایشان «مسأله این نیست که مذاهب یا فرق اسلامی و طوایف گوناگون سیاسی و اعقتادی و مسلکی و غیره، چه تعداد جمعیت یا چه قدر قدرت سیاسی و اجتماعی دارند یا ندارند؛ مسأله این است که اگر ما برای مشکلات جهان اسلام، به دنبال چاره ای هستیم، یا به تعبیر درست تر، اگر برای سربلندی و عظمت و عزت اسلام و قرآن مجاهده می کنیم، این با اختلاف و درگیری بین مسلمین سازگار نیست (همان، 296).
در این باره در متن منابع اصیل اسلامی، به خصوص در قرآن کریم واژه هایی همچون «امت» و «امت واحده» خود بهترین مؤید و مشوق بر این مطلب است اما چرا در عمل چنین وحدتی تحقق نمی یابد؟
به اعتقاد رهبری، استعمار از دیرباز، ایجاد تفرقه را جزو هدف های خود قرار داده بود، اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، که سبب شد کانون وحدت امت اسلامی به وجود آید، تلاش مستکبران از جمله آمریکا و دستیاران آن، برای ایجاد تفرقه در بین مسلمین افزایش یافت، زیرا می دانستند که انقلاب اسلامی جاذبه دارد و کانون این انقلاب، مسلمین را در سرتاسر نقاط عالم به خود جذب می کند و این خطر برای استکبار وجود دارد که سرمایه گذاری های آنها در ایجاد تفرقه به جایی نرسد، درصدد برآمدند تا تلاش و سعی خودشان را افزون کنند (همان، 297).

تلاش همه جانبه دشمن

در حالی که مسلمان ها در شرایط کنونی، خود بزرگ ترین قربانی مبارزه ی آمریکا با تروریسم اند، با این وصف، اندیشه ی اسلامی به عنوان منبع ترور جهانی معرفی می شود و جهانیان را از اندیشه ی اسلامی برحذر می دارند. علی رغم آن که اسلام همیشه به عنوان دین عقل و منطق و محبت و مردم داری شناخته می شده، به عنوان دین ترور و وحشت معرفی می شوند. این دیدگاه که به شکل جدی مورد تبلیغ و حمایت دشمنان اسلام است از خطرناک ترین و جنایتکارانه ترین اعمال در حق انسانیت است (بشیر، 1382، 62).

مفهوم تقیه

حال در چنین موقعیت حساس و سرنوشت سازی، برای بهره گیری هرچه بیشتر و بهتر از شرایط موجود، به تعبیر شهید مطهری مفهوم و راهکار معقول و خردمندانه ای وجود دارد که هم قرآن آن را تأیید می کند و هم خرد، و آن مفهوم و راهکار تقیه است. زیرا به اعتقاد وی «تقیه عبارت است از تاکتیک معقول به کار بردن در مبارزه برای حفظ بهتر و بیشتر نیروها» (مطهری، 1368، 185). با توجه به این تعریف و برداشت از مفهوم و معنای تقیه است که مقام معظم رهبری کاربرد تقیه را میدان مبارزه و نبرد با دشمن دانسته و می فرماید: «تقیه مربوط به میدان مبارزه است» (دفتر مقام معظم رهبری، 1368، ج4، 218)، زیرا که امام معصوم از تقیه تعبیر به «تُرس المؤمن» می کند (مجلسی، 1404ه، ج72، 394).
امام خمینی (قدس سره) نیز در رابطه با کارکرد تقیه بر این باور است که «همانا تقیه گاهی برای دفع خطری است که انتظار می رود بر حوزه ی اسلام واقع شود، چنان که ترک آن موجب پراکندگی در ندای اسلام گردد، و یا از ناحیه ی این امر و در نهایت تفرقه ی مسلمانان ضرری متوجه حوزه ی اسلام شود ...» (امام خمینی، 1385، 174).
بنابراین، تلاش برای وحدت امت اسلامی و همبستگی بین آنها، در این شرایط حساس از برترین آرمان های دینی و عمل به فرامین الهی است و از ضرورت های زمانه به شمار می آید.
بر مبنای همین ضرورت است که با توجه به تعریف و برداشتی که از معنای تقیه شد، تقیه می تواند راهبرد عملی وحدت امت اسلامی قرار گیرد.
این نوشتار تلاشی در جهت نقد و بررسی این موضوع بر مبنای رهنمودهای مقام معظم رهبری است.

بخش اول: واقعیت های غیرقابل انکار

خصومت آشکار جبهه ی استکبار با مسلمانان

نظم نوین جهانی که در دهه ی نود پا به عرصه ی وجود گذاشت، با عداوتی روشن و آشکار، اسلام را در کانون توجهات ستیزه جویانه ی خود قرار داد. در این راستا نیروهای بسیاری با این موضع گیری در ساختار نظم نوین جهانی گرد هم آمدند. آمریکا نیز در مقام نگهبان اصلی جهان در رأس این موضع گیری قرار گرفت.
در همین راستا، رسانه های غربی در بهترین شرایط ممکن، مسلمانان را به حاشیه نشینی و انزوا فرا می خوانند، و یا تصویری احساساتی از آنها ارائه می دهند، و در بسیاری از اوقات هم، رسانه های غربی از روی عمد و شرارت، صورت تحریف شده ای از مسلمانان را به نمایش می گذارند. و به تعبیر نویسنده ی کتاب پست مدرنیسم و اسلام، و حتی نویسندگان غیرمسلمان که درصدد برمی آیند با اسلام و مسلمین ابراز همدردی کنند، مورد انتقاد و نکوهش دائم غربی ها قرار می گیرند (احمد، 1380، 91).

تبلیغات گسترده ی رسانه های غربی علیه مسلمین

در چنین شرایطی است که ندای عدالت طلبی و علم اندوزی اسلام، خواه در عرصه سیاست و خواه در حوزه ی درس و دانشگاه، در طنین هیاهوی خشونت طلبان و آمران به نفرت ورزی هرگز به گوش نمی رسد. در این زمینه دو پرسش مهم و البته آمیخته با مفاهیم تلویحی فراگیر در دو بعد کوتاه مدت و بلندمدت پیش می آید. نخست این که آیا اسلام به عنوان یکی از بزرگ ترین و کهن ترین تمدن های جهان نمی تواند بدون تشبث به خشونت مشکلات موجود را حل و فصل نماید، ثانیاً آیا مسلمانان مفاهیم مهم قرآنی نظیر عدل، احسان و علم و حلم را با گلوله و تفنگ و بمب عوض می کند.

خیزش اسلامی

بی تردید فشار و سرکوب رژیم های مزدور در کشورهای اسلامی، و ناتوانی جریان ها و سازمان های سکولار و چپ گرا و نیز تفکرات بی پایه و اساس ناسیونالیستی از یک سو، و از دیگر سو، جاذبه های پیروزی شگفت انگیز و غرورآفرین انقلاب اسلامی در ایران، همگی از عوامل مهم و اساسی در خیزش اسلام خواهی در مبارزات مردم مسلمان در سرزمین های اسلامی تا جایی پیش رفته است که فریاد اسلام خواهی تمامی منطقه ی خاورمیانه را فرا گرفته است. مقام معظم رهبری در تحلیلی که در رابطه با حرکت ها و قیام های مردمی در این کشورها بیان فرمودند، با تأکید بر اسلامی بودن این خیزش همگانی در کشورهای اسلامی شاخص عمده ی این حرکت را سه چیز دانسته و فرمودند:
شاخص های عمده در حرکت مردمی این کشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریکا و صهیونیست بودن و مردمی بودن. این شاخص ها در همه ی کشورها مشترک است (khamenei.ir).
ایشان به عنوان نمونه از کشور مصر نام برده و می فرماید:
ملت مصر، که یک ملت شاخص در دنیای عرب و دنیای اسلامی است، ملتی است که این نهضت را به راه انداخته است، این انقلاب را در کشور خویش به وجود آورده است، هم اسلامی است، هم مردمی است، هم صریحاً ضد آمریکا و ضدصهیونیستی است. بقیه ی کشورها هم همین جور (همان).

ناتوانی رژیم صهیونیستی در برابر خیزش اسلامی

شروع و آغاز این بیداری اسلامی، که برگرفته از انقلاب اسلامی ایران است، را باید در رویکرد اسلامی در مبارزات مردم فلسطین دانست، که آن چنان شور و نشاط و قدرتی در مردم مسلمان سرزمین های اشغالی به وجود آورد، که تأثیر آن را در اظهار عجز و ناتوانی سردمداران صهیونیستی به خوبی می توان مشاهده نمود.
«شیمون پرز» در رابطه با انتفاضه و تأثیر بسزای آن در به ناتوانی کشاندن رژیم صهیونیستی و در نتیجه روی آوردن حزب کار به روند صلح با اعراب چنین می گوید:
انتفاضه، ارتش دفاعی اسرائیل را با دشواری های بی سابقه ای مواجه کرد...، وضعیتی که نمی توان هیچ ارتشی را برای واکنش در قبال آن آموزش داده و هیچ ارتشی نیز نمی تواند نه از حیث عملیاتی و نه معنوی با آن مقابله کند (پرز، 1376، 61).
روزنامه ی «یدیعوت آهارنوت»، چاپ فلسطین اشغالی، در این رابطه می نویسد:
کارشناسان و تحلیل گران نظامی در همان روزها برآورد کردند که ارتش اسرائیلی طی سال هایی که از وقوع انتفاضه گذشته، بیش از هر وقت دیگری درک می کند که نیروی بزرگ او ضعیف و ناتوان و شیوه ی ارتش تبدیل به یک شیوه ی متضرر شده است؛ ضرر بزرگی که نیروی بازدارنده ی ارتش اسرائیل را تبدیل به یک شمشیر با لبه ی کند و شکننده نموده است.
انتفاضه باعث شد تا نیروی اسرائیل در برابر یکی از بزرگ ترین خطرات 40 ساله ی اخیر خود در مناطق اشغالی مقاومت کند و به همین جهت نیز اسرائیل ناچار خواهد شد تا تصمیمی سرنوشت ساز اتخاذ کند که در طول 30 سال اخیر از آن گریزان بود (روزنامه اطلاعات، 1372/12/19).

مهجور ماندن تفکر سازش طلبی

نگرش اسلامی به مبارزات مردم در سرزمین های اشغالی و قدس شریف نه تنها در میان ملت فلسطین، که در میان کشورهای منطقه نیز مشکلات جدی را برای سازش با رژیم اشغال گر قدس به وجود آورده است. همچنان که «دوری گلد»، یکی از نویسندگان صهیونیستی، با اذعان به این مطلب می نویسد:
احساسات دینی مردم در رابطه با موضوع قدس با نگرش ایدئولوژیک نسبت به این قضیه همراه خواهد بود و پیش بینی وضعیت اصول گرایی اسلامی در تمام جهان عرب با آغاز مذاکرات نهایی درباره قدس بسیار مشکل می باشد. به هر حال با توجه به دو جنبه ی دموگرافیک و اقتصادی موجود در قدس باید گفت روند اسلام گرایی طی پنج سال آینده گسترش خواهد یافت.
وی با بررسی تأثیر این مسأله بر کسانی که تا قبل از انتفاضه حاضر به کوتاه آمدن در مورد بیت المقدس بودند، می گوید:
افراط گرایی اسلامی، ایده های ایدئولوژیک نسبت به مشکل قدس را چه در میان خود اصول گرایان اسلام و یا ملی گرایان رقیب آنان تقویت خواهد کرد، زیرا ملی گرایان لائیک فلسطین، اگرچه حاضر به امتیازدهی در مورد دیوار غربی (بخش غربی بیت المقدس) می باشند، اما در رقابت شدید با اصول گرایان اسلامی، نمی توانند در این باره از خود نرمش نشان دهند (دوری گلد، بی تا، 27).

وحدت و همگرایی حول محور اسلام

بی تردید، حرکت و قیام های مردمی، که در حقیقت بازگشت به هویت و ارزش های اسلامی را در سرزمین های اسلامی تبدیل به هویت اسلامی آنها نموده است، از عشق و شور و نشاط مردمی حکایت می کند که عظمت و عزت خود را در مقاومت و شهادت در راه خدا می جویند؛ ملتی که به تعبیر قرآن خدای سبحان فریادهای ظلم ستیزانه ی آنان را دوست دارد، «لا یُحِبُّ اللهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءُ مِنَ الْقَوْْلِ اِلَّا مَنْ ظُلمِ» (نساء، 148) و تمامی مسلمین را به دفاع از آنان فرا می خواند.
جذبه ی این قیام ها و مقاومت ها به حدی است که نه تنها توانسته است تمامی مسلمین را در سراسر جهان به حمایت و دفاع از این خیزش وادارد، بلکه دیگر ملت ها را نیز به دفاع و حمایت از آنها واداشته است.
امروز دیگر سران خائن و سازشکار این کشورها نمی توانند سرنوشت این کشورها و ملت ها را رقم بزنند. سرنوشت این کشورها، در مسجدها و نمازجمعه ها و خیابان ها و میدان های سراسر سرزمین اسلامی است که رقم می خورد، و این از برکات اسلام است (دفتر مقام معظم رهبری، 1376، ج3، 227-226).

ایمان عامل نهایی پیروزی

بی تردید عامل نهایی پیروزی مسلمین در مبارزه با حاکمان مزدور و وابسته ی خود، نیروی ایمان به خدای یگانه است، که خود مهم ترین عامل وحدت و پیوستگی و همبستگی به شمار می آید، زیرا همان گونه که نویسنده ی کتاب اسلام در جهان امروز معتقد است:
اصل توحید در قرآن، علاوه بر اعتقاد به یگانگی خدا، عامل رهبری و دستگیری انسان هاست به سوی وحدت و تفاهم جهانی. این دیدگاه اسلام، علاوه بر ترویج عقیده ی توحید، روشن گر ارج نهادن به اندیشه های سیاسی - اجتماعی و پیوستگی و تفاهم جهانی در مسیر اتحاد ملل اسلامی است (بوازار، 1361، 82).

پی‌نوشت‌ها:

* پژوهشگر و رئیس گروه اقتصاد در ماهنامه ی اندیشه ی حوزه

منبع: نشریه امامت شناسی 88-87.

/ج